ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ: Ερατώ Κοζάκου Μαρκουλλή: «Το χάσμα μεταξύ των πλευρών στο Κυπριακό παραμένει αγεφύρωτο»
Αποτίμηση της άτυπης διάσκεψης της Γενεύης
1- Ποια είναι η δική σας αποτίμηση για την άτυπη της Γενεύης;
Με ενοχλεί το γεγονός ότι μετά από οκτώ ολόκληρα χρόνια αδιεξόδου στις διαπραγματεύσεις και ενώ η κατάσταση έχει επιδεινωθεί σε πρωτόγνωρο επίπεδο με την επίμονη θέση της νέας Τουρκοκυπριακής ηγεσίας και της Τουρκίας για λύση δύο κρατών και κυριαρχική ισότητα, εν τούτοις είμαστε αναγκασμένοι τα μικρά νηπιακά βήματα που παρατηρούνται να τα χαρακτηρίσουμε ως θετική εξέλιξη. Αντί δηλαδή να έχουμε κήρυξη πλήρους και μόνιμου αδιεξόδου, καταφέραμε να κρατήσουμε κάποιου είδους διαδικασία επαφών και συνεργασίας ανοικτή και αυτό θεωρείται ως θετικό. Ενώ στο Κραν Μοντανά όπως είχε πει και ο ίδιος ο Γενικός Γραμματέας βρισκόμαστε ένα μίλι από τη λύση, συμβάλαμε και συναινέσαμε στο να τερματιστεί η διάσκεψη και βρεθήκαμε σταδιακά στο χείλος του γκρεμού ένα βήμα πριν από την μόνιμη διχοτόμηση. Έτσι τώρα κάθε μικρό βήμα, έστω και ελάχιστο, το θεωρούμε θετική εξέλιξη. Δεν αντιλαμβανόμαστε ότι όσο αφορά την ουσία του Κυπριακού δεν επήλθε καμία απολύτως θετική εξέλιξη στην άτυπη συνάντηση της Γενεύης, το χάρμα μεταξύ των θέσεων των δύο πλευρών παραμένει αχανές και αγεφύρωτο και οι όποιες αποφάσεις λήφθηκαν δεν αφορούσαν την ουσία του Κυπριακού. Το μόνο διαδικαστικό που θεωρώ ως θετικό είναι το γεγονός ότι έχει ορισθεί από τώρα μια νέα συνάντηση περί τα τέλη Ιουλίου και ότι θα διοριστεί από τον Γενικό Γραμματέα προσωπικός απεσταλμένος για να προετοιμάσει τα επόμενα βήματα. Μέχρι σήμερα δεν έχει διοριστεί ο απεσταλμένος και διαφαίνεται η ύπαρξη κάποιου προβλήματος, ιδιαίτερα όσο αφορά τον επαναδιορισμό της κας Ολγκίν Κουεγιάρ. Ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ερσίν Τατάρ δήλωσε ότι απάντησε θετικά στη βολιδοσκόπηση του Γενικού Γραμματέα, ενώ από τη δική μας πλευρά υπήρχε μια βραδύτητα και ασάφεια όσο αφορά την απάντηση μας. Εύχομαι και ελπίζω η κα Ολγκίν να είναι ο απεσταλμένος που θα διοριστεί από τον Γενικό Γραμματέα, λόγω της ευρείας εμπειρίας της στα θέματα διαπραγματεύσεων και της ενασχόλησης της για ένα ολόκληρο εξάμηνο με το δικό μας θέμα. Όσο αφορά τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, πρόκειται για ένα σημαντικό πακέτο μέτρων τα περισσότερα των οποίων δεν είναι καινούργια, όπως το θέμα των σημείων διέλευσης, της αποναρκοθέτησης, το θέμα των κοιμητηρίων, των περιβαλλοντικών πρωτοβουλιών και το θέμα των φωτοβολταϊκών, που όλα είχαν προσκρούσει κατά καιρούς σε πολιτικά και άλλα εμπόδια. Εύχομαι να υπάρξει επιτέλους εκείνη η πολιτική βούληση εκ μέρους των ηγετών, ούτως ώστε να προχωρήσουν τάχιστα αυτά τα θέματα που σίγουρα θα συμβάλουν μαζί με τα άλλα που έχουν μέχρι σήμερα υιοθετηθεί, στην οικοδόμηση ενός καλύτερου κλίματος και εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Το μόνο θέμα που είναι καινούργιο είναι η τεχνική επιτροπή για την νεολαία και το θεωρώ θετικό γιατί η νεολαία αποτελεί το μέλλον του τόπου μας και θα πρέπει όχι μόνο να συμμετέχει στις διαδικασίες διαπραγμάτευσης, εφόσον αυτά που θα αποφασιστούν θα αφορούν κυρίως τη δική τους γενιά, αλλά θα πρέπει να υπάρχουν και προγράμματα συνεργασίας μεταξύ των νέων Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Ελπίζω όμως να μην έχει και αυτή η Τεχνική Επιτροπή την τύχη άλλων που είτε παραμένουν αδρανείς, είτε έχουν στην ουσία καταργηθεί όπως για παράδειγμα το πρόγραμμα IMAGINE, που είχε επίσης στόχο να φέρει τους σπουδαστές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης των δύο κοινοτήτων κοντά. Δυστυχώς λόγω της στάσης και των δύο πλευρών το όλο πρόγραμμα τείνει να καταργηθεί και αυτό είναι πολύ δυσάρεστο.
Γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των πλευρών
2- Πως προσεγγίζεται το μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις πλευρές στο Κυπριακό; Θα μπορούσε να γεφυρωθεί με κάποιο τρόπο κατά το επόμενο διάστημα;
Δυστυχώς το χάρμα που έχει προκληθεί στις θέσεις των δύο πλευρών από τον Οκτώβριο του 2020, με την εκλογή του Ερσίν Τατάρ στην ηγεσία της Τουρκοκυπριακής κοινότητας και την επιμονή του και της Τουρκίας στη λύση δύο κρατών και εξασφάλιση κυριαρχικής ισότητας, δεν μπορεί να γεφυρωθεί γιατί πρόκειται για δύο εκ διαμέτρου αντίθετες θέσεις. Από την μια έχουμε την ομοσπονδιακή λύση που αφορά ένα κυρίαρχο σύνθετο κράτος, όπου η εξουσία διαμοιράζεται ανάμεσα στην κεντρική κυβέρνηση και τις ομόσπονδες μονάδες (που πρέπει να είναι τουλάχιστον δύο). Άμεσος φορέας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο είναι το ενιαίο πρόσωπο του Ομοσπονδιακού κράτους και όχι οι επί μέρους ομόσπονδες μονάδες. Τώρα όσο αφορά τη λύση δύο κρατών, η Τουρκική θέση είναι ότι θα πρέπει να αναγνωριστούν δύο κυρίαρχα κράτη στην Κύπρο, με ξεχωριστή διεθνή προσωπικότητα κάτι ασφαλώς που συγκρούεται με την διαχρονική θέση της διεθνούς κοινότητας και των δύο κοινοτήτων στην Κύπρο για λύση διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας. Δεν υπάρχει οτιδήποτε ενδιάμεσο που θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι θα αποτελούσε γεφύρωση του χάσματος. Και αυτή η συνομοσπονδία που κάποιος ίσως θα πρόβαλλε ως ενδιάμεση διευθέτηση, στην ουσία προϋποθέτει την ύπαρξη δύο κυρίαρχων και ανεξάρτητων κρατών μελών της διεθνούς κοινότητας, τα οποία με μια συνθήκη που συνομολογούν μεταξύ τους αποφασίζουν πως κάποιες αρμοδιότητες, κυρίως η εξωτερική πολιτική, η άμυνα και το διεθνές εμπόριο θα ασκούνται από κοινού μέσω μιας διακυβερνητικής συνεργασίας. Οπότε αντιλαμβάνεστε ότι ενδιάμεση λύση δεν μπορεί να εξευρεθεί. Απλά ο Γενικός Γραμματέας και η διεθνής κοινότητα, κυρίως το Συμβούλιο Ασφαλείας και η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να απευθυνθούν στην Τουρκία και την Τουρκοκυπριακή ηγεσία και να τους πείσουν ότι η ομοσπονδιακή λύση είναι η μόνη στο τραπέζι και θα πρέπει να επιστρέψουν πίσω στην συμφωνημένη βάση λύσης και να επαναρχίσουν οι διαπραγματεύσεις από εκεί που τερματίστηκαν στο Κραν Μοντανά, δηλαδή με δέσμευση ότι θα σεβαστούν όλες τις συγκλίσεις που είχαν υιοθετηθεί μέχρι τότε, τα έξι σημεία του πλαισίου του Γενικού Γραμματέα της 30ης Ιουνίου 2017 και τους χάρτες και τις προτάσεις που είχαν υποβληθεί εκατέρωθεν. Μόνο τότε θα γεφυρωθεί το χάσμα και θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε στην ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων και να καλύψουμε το τελευταίο μίλι μέχρι την ολοκλήρωση της συμφωνίας και την πολυπόθητη λύση του Κυπριακού. Προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να είναι προσανατολισμένη και η δική μας πλευρά και να είναι συνεπής με όλα όσα έχουν συμφωνηθεί χωρίς διαφοροποιήσεις και ασάφειες.
Κριτική ματιά στην εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης Χριστοδουλίδη
3- Αν σας ζητούσα μια κριτική ματιά για την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης Νίκου Χριστοδουλίδη, τι θα προβάλλετε ως θετικά και τι ως αρνητικά στοιχεία;
Έχω δύο βασικές διαφωνίες με την εξωτερική πολιτική του Προέδρου Χριστοδουλίδη και αυτές αφορούν τις σχέσεις που έχουμε αναπτύξει με το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πάντοτε η Κυπριακή Δημοκρατία, ιδιαίτερα τα τελευταία 20 χρόνια είχε πολύ καλές σχέσεις με τις κυβερνήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ισραήλ. Το λέω αυτό με πλήρη γνώση τόσο ως διπλωμάτης για μια 30ετία στο Υπουργείο Εξωτερικών, της προϋπηρεσίας μου ως Πρέσβης της Κύπρου στις ΗΠΑ, αλλά και ως υπουργός εξωτερικών για δύο θητείες. Οι σχέσεις μας με τις δύο αυτές χώρες πρέπει να είναι άριστες και λόγω γειτονίας και πολλών συνεργασιών με το Ισραήλ, αλλά και κυρίως όσο αφορά τις ΗΠΑ λόγω του ότι είναι η μοναδική υπερδύναμη αυτή την στιγμή, μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας και λόγω του βοηθητικού παράγοντα της κυπριακής παροικίας και ελληνικής ομογένειας στις ΗΠΑ που ασκούν βοηθητικό ρόλο στις προσπάθειες μας για υιοθέτηση σωστών θέσεων στο Κυπριακό εκ μέρους των ΗΠΑ. Αυτές όμως οι πολιτικές ασκούνταν πάντοτε με ένα τρόπο που λάμβανε υπόψη και τις θέσεις των άλλων γειτόνων μας, κυρίως των Παλαιστινίων και των άλλων Αραβικών κρατών, αλλά και των άλλων μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας. Σίγουρα οι σχέσεις μας με τη Ρωσία, που πάντοτε ήταν άριστες, έχουν αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα λόγω της εισβολής της τελευταίας στην Ουκρανία και των κυρώσεων της ΕΕ και των ΗΠΑ που επιβλήθηκαν. Όμως δεν παύει να είναι μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας και αυτό θα πρέπει να το λαμβάνουμε υπόψη. Τώρα όσο αφορά το Ισραήλ και τις ΗΠΑ θεωρώ ότι έχουμε προχωρήσει με την αναβάθμιση των σχέσεων μας σε βαθμό που θέτει σε κίνδυνο τις ισορροπίες που θα πρέπει να διατηρούμε με τις επηρεαζόμενες χώρες. Όσο αφορά το Ισραήλ η σχεδόν πλήρης ταύτιση μας με τις πολιτικές της κυβέρνησης Νετανιάχου όσο αφορά το Παλαιστινιακό, ιδιαίτερα για τις εξελίξεις μετά την 7η Οκτωβρίου 2023 και το τί επακολούθησε στη Γάζα, που αποτυπώνεται μέσα και από τις θέσεις μας στα ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, ξεπερνά κατά πολύ την θέση που ακολουθούσαμε όλα αυτά τα χρόνια στο Μεσανατολικό. Από την άλλη οι συμπεριφορές του Ισραήλ έναντι των Παλαιστινίων που έχουν χαρακτηριστεί από την διεθνή κοινότητα ως γενοκτονικές, προσομοιάζουν σε μεγάλο βαθμό με τις πολιτικές της Τουρκίας έναντι της Κύπρου και γι’ αυτό θα έπρεπε να είμαστε δυο φορές πιο προσεκτικοί στο τί υποστηρίζουμε. Όσο αφορά τις σχέσεις μας με τις ΗΠΑ, και πάλι θεωρώ ότι έχουμε προχωρήσει σε βαθμό που θα προκαλέσει προβλήματα στις σχέσεις μας με άλλες χώρες. Και συγκεκριμένα, αναφέρομαι στην ανάπτυξη των σχέσεων μας στον στρατιωτικό τομέα και στην παραχώρηση αεροπορικών και ναυτικών βάσεων και διευκολύνσεων στις ΗΠΑ, καθώς και η πολλή συζήτηση για ευθυγράμμιση των στρατιωτικών μας αναβαθμίσεων με αυτές του ΝΑΤΟ και κυρίως των Αμερικανών, χωρίς να έχουμε πάρει χειροπιαστά ανταλλάγματα κυρίως όσο αφορά το Κυπριακό, μας φέρνει σε αρκετά ευάλωτη θέση. Αυτός ο μονόδρομος που έχουμε ακολουθήσει με τις δύο αυτές χώρες πιστεύω δεν θα μας βγει σε καλό στην εξωτερική μας πολιτική.
Η νέα διακυβέρνηση Τραμπ και οι παγκόσμιες επιπτώσεις
4- Η αβεβαιότητα σε παγκόσμιο επίπεδο κλιμακώνεται παράλληλα με τις κινήσεις της ηγεσίας του Ντόναλτ Τραμπ. Πως αξιολογείται τους δυο μήνες της νέας διακυβέρνησης Τραμπ;
Αυτό που με προβληματίζει περισσότερο απ’ όλα είναι η συνεχής αποδόμηση του διεθνούς πολιτικού συστήματος που εφαρμόστηκε από την ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και άλλων διεθνών Οργανισμών και την συνομολόγηση διεθνών συνθηκών, με άλλα λόγια η αποσύνθεση της πολυμερούς διπλωματίας και η αντικατάσταση της με τις πολιτικές που επιβάλλουν οι ισχυροί και κυρίως οι στρατιωτικά ισχυροί. Αυτό για την Κυπριακή Δημοκρατία θα είναι καταστροφικό γιατί ως μικρή χώρα είχαμε πάντοτε ως ασπίδα και δίκτυ ασφαλείας τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και το διεθνές δίκαιο που σήμερα βάλλονται από παντού από τον νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ. Ζούμε σε μια πολύ επικίνδυνη και διαρκώς μεταβαλλόμενη περίοδο αβεβαιότητας και αμφισβήτησης σε όλους τους τομείς και σε όλα τα θέματα. Έχοντας ζήσει στις ΗΠΑ για περίοδο 15 συνολικά χρόνων, δεν αναγνωρίζω πραγματικά το τί συμβαίνει στην Αμερική, τόσο στο χώρο των Ρεπουμπλικάνων όσο και στο χώρο των Δημοκρατικών. Δεν μπορώ να κατανοήσω πώς αφέθηκε η κατάσταση να εξελιχθεί με τον τρόπο που εξελίχθηκε. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Πρόεδρος Τραμπ εκλέχθηκε δημοκρατικά από την πλειοψηφία του λαού. Όμως θα πρέπει να αναλυθεί και να αξιολογηθεί το γεγονός ότι είχε στο πλευρό του τους τέσσερεις πλουσιότερους ανθρώπους του πλανήτη οι οποίοι σήμερα είναι ρυθμιστές σε μεγάλο βαθμό των πολιτικών των ΗΠΑ, με ότι αυτό συνεπάγεται. Αυτό πρέπει να προβληματίσει. Πολλές από τις πολιτικές που ανακοίνωσε και εφάρμοσε από την πρώτη κιόλας μέρα της ανάληψης των καθηκόντων του, με την υπογραφή των δεκάδων Προεδρικών διαταγμάτων, παίρνουν την Αμερική δεκαετίες πίσω στα θέματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Αν δε προσθέσει κάποιος και τις ανήκουστες αναφορές σε Ριβιέρα της Μεσογείου για την Γάζα, την αναφορά στην ενσωμάτωση του Καναδά και την αγορά της Γροιλανδίας, τότε τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο παράλογα και επικίνδυνα. Διερχόμαστε σε διεθνές επίπεδο περιόδους πολύ επικίνδυνων τεκτονικών αλλαγών και ισορροπιών, που μπορεί να ανατρέψουν όλα όσα γνωρίζαμε ως διεθνές σύστημα και διεθνές δίκαιο. Πώς όλα αυτά θα επηρεάσουν και την Κύπρο θα το δούμε στην πορεία. Η πρόσδεση μας στο άρμα των ΗΠΑ με τις πολιτικές Χριστοδουλίδη, μας φέρνουν πραγματικά σε πολύ ευάλωτη κατάσταση με απρόβλεπτες συνέπειες.