Του Πέτρου Ζαρούνα*
Το Κυπριακό έχει ουσιαστικά οδηγηθεί σε αδιέξοδο καθώς η Τουρκία και η Τ/κ κοινότητα επιμένουν σε λύση δύο κρατών αντί της ΔΔΟ που ήταν η επί χρόνια κοινά αποδεκτή βάση επί της οποίας διεξάγονταν οι διαπραγματεύσεις. Αυτό φάνηκε και από το γεγονός ότι στη διάρκεια της πρόσφατης άτυπης πενταμερούς δεν συζητήθηκε καθόλου η ουσία του Κυπριακού πιθανότατα ώστε να μην αναγνωριστεί και επίσημα το αδιέξοδο. Όλες οι πλευρές, του ΟΗΕ συναινούντος, επικεντρώθηκαν στη συζήτηση των ΜΟΕ κάτι για το οποίο δεν υπήρχε ανάγκη σύγκλισης πενταμερούς. Τα ΜΟΕ όπως και στο παρελθόν θα μπορούσαν να συζητηθούν στο επίπεδο των ηγετών των δύο κοινοτήτων με τη βοήθεια των δύο διαπραγματευτών. Η Τουρκία συναίνεσε στην όλη κατάληξη και με αυτό το τρόπο πήρε και ένα πιστοποιητικό καλής συμπεριφοράς. Αυτό θα της είναι χρήσιμο σε ευρωπαϊκό επίπεδο ώστε να διεκδικήσει χωρίς πολλές ενστάσεις την ένταξη της στη νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας όπως αυτή αναμένεται να διαμορφωθεί μετά την αμερικανική απεμπλοκή από τα ευρωπαϊκά αμυντικά πράγματα. Να θυμίσουμε ότι κάτι ανάλογο έπραξε η Τουρκία και με τη διακήρυξη των Αθηνών την οποία αξιοποίησε για να εξασφαλίσει το άνοιγμα της αγοράς των αμερικανικών και των ευρωπαϊκών όπλων.
Οι ενστάσεις της Τ/κ πλευράς για τα καθήκοντα της Μαρία Άνχελα Ολγκίν και η επιμονή της για ενασχόληση της μόνο με τα ΜΟΕ είναι ακόμα ένα στοιχείο που καταδεικνύει το αδιέξοδο στο οποίο βρισκόμαστε.
Το άτυπο επί τους παρόντος αδιέξοδο μετά από 50 χρόνια διαπραγματεύσεων θα πρέπει να μας οδηγήσει σε ένα βαθύ προβληματισμό και στην αναζήτηση μίας εξόδου από το αδιέξοδο. Εδώ να σημειώσουμε ότι η Παρούσα Κατάσταση Πραγμάτων (ΠΚΠ)/Status Quo παρέμεινε σταθερή εδώ και 50 χρόνια γιατί όλοι οι εμπλεκόμενοι παίκτες στο Κυπριακό βολεύονταν με αυτή. Ως παίκτες θεωρώ τόσο τους 5 της άτυπης διάσκεψης (Ε/κ, Τ/κ, Η.Β, Τουρκία και Ελλάδα) όσο και την ΕΕ, τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και προσφάτως και το Ισραήλ. Παράλληλα οι παίκτες αυτοί, στη συντριπτική τους πλειοψηφία αλλά όχι όλοι, διαχρονικά συμφωνούσαν και ενθάρρυναν όλα αυτά τα χρόνια τη διαπραγμάτευση μίας συνολικής λύσης τύπου ΔΔΟ. Αυτό φάνηκε με τα σχετικά ψηφίσματα του ΟΗΕ αλλά και από το σχέδιο Ανάν. Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε ότι η Τουρκία και η Τ/κ πλευρά πέραν από την εγκατάλειψη της ΔΔΟ ως επιθυμητής λύσης δείχνουν με έργα και λόγια να αμφισβητούν και τη ΠΚΠ με μία σειρά από νέα τετελεσμένα σε θάλασσα και ξηρά θεωρώντας ότι η ΠΚΠ ευνοεί τους Ε/κ (ΕΕ, ΑΟΖ, Φ.Α) και ότι η νέα γεωπολιτική συγκυρία τους διευκολύνει να διεκδικήσουν περισσότερα για το λογαριασμό τους.
Με βάση τα νέα δεδομένα οι μόνες ρεαλιστικά εναλλακτικές λύσεις που θα μπορούσαν να υπάρξουν είναι οι ακόλουθες: ΔΔΟ, Δύο Κυρίαρχα Κράτη, Συνομοσπονδία, ΠΚΠ και η ΒΚΠ (Βελτιωμένη Κατάσταση Πραγμάτων). Η ΔΔΟ είναι σήμερα ανέφικτη αφού απορρίπτεται από την γιγαντωμένη Τουρκία και τους Τ/κ. Οι ελπίδες για αλλαγή της τουρκικής θέσης είναι ελάχιστες. Εδώ και 4 χρόνια από τότε που η Τουρκία άλλαξε την επίσημη της θέση κανένας δεν φάνηκε διατεθειμένος να την πιέσει ώστε να επιστρέψει στη ΔΔΟ. Αντίθετα είχαμε την ανοχή του ΓΓ στη κατάθεση της νέας τουρκικής θέσης για λύση δύο κρατών στην άτυπη πενταμερή του 2021. Η λύση των δύο κυρίαρχων κρατών είναι και αυτή είναι ανέφικτη αφού απορρίφθηκε από την Ε/κ πλευρά και την Ελλάδα. Από πλευράς του Η.Β είχαμε βολιδοσκοπήσεις για γεφύρωση των νέων θέσεων της Τουρκίας και των Τ/κ με εκείνες των Ε/κ με τη παρουσίαση συνομοσπονδιακών ιδεών. Αυτές απορρίφθηκαν από πλευράς Ε/κ και Ελλάδας.
Αν στις πιο πάνω διαπιστώσεις προσθέσουμε τη παγκόσμια ρευστότητα και την αυτονόμηση περιφερειακών δυνάμεων όπως η Τουρκία γίνεται φανερό πως και η ΠΚΠ δύσκολα μπορεί να επιλεγεί ως λύση παρά το ότι κάποιοι Ε/κ έδειξαν στο παρελθόν να την θεωρούν ως δεύτερη καλύτερη λύση. Όπως δείχνουν οι εξελίξεις επί του πεδίου αυτή καθίσταται μέρα με τη μέρα και ασταθής και επικίνδυνη. Η ισχυρή και αναθεωρητική Τουρκία της Γαλάζιας Πατρίδας έπαψε πλέον να τη στηρίζει. Τα τελευταία χρόνια δημιουργεί συνειδητά όλο και περισσότερα τετελεσμένα τόσο στη θάλασσα (ΑΟΖ, Καλώδιο) όσο και τη ξηρά (Νεκρή ζώνη, Αμμόχωστος, Συμμετοχή της `ΤΔΒΚ` στην ΟΤΚ, Εποικισμός, Οικοδομική ανάπτυξη στη κατεχόμενη περιοχή κλπ.)
Ούτως εχόντων των πραγμάτων η ΒΚΠ απομένει ως η μόνη ρεαλιστική έξοδος από το σημερινό αδιέξοδο και η μόνη εναλλακτική λύση που μπορούν οι εμπλεκόμενες πλευρές να αναζητήσουν χωρίς παράλληλα να εγκαταλείπουν τις βασικές τους θέσεις. Για να φτάσουμε σε αυτή την ουσιαστικά ενδιάμεση λύση χρειάζεται οι πλευρές να κινηθούν κατά τον ακόλουθο τρόπο.
Σε πρώτη φάση θα πρέπει να διεξαγάγουν μυστικές και εντατικές διαπραγματεύσεις με στόχο να φτάσουν σε μία Νέα Κοινή Διακήρυξη(ΝΚΔ) στα πρότυπα εκείνης του 2014 μεταξύ Έρογλου και Αναστασιάδη και την οποία να αντικαταστήσει.
Στα πλαίσια της ΝΚΔ η μεν Ε/κ πλευρά θα αποδεχθεί ότι οι νέες διαπραγματεύσεις θα επικεντρωθούν αρχικά στα 4 κεφάλαια (με εξαίρεση του συνταγματικού) όπως περίπου τα είχε πρότεινε το 2021 η Τ/κ πλευρά. Οι Τ/κ θα αποδεχθούν αντίστοιχα ότι το πρώτο κεφάλαιο προς συζήτηση θα είναι το εδαφικό στο οποίο θα συμπεριληφθούν και ο διαχωρισμός των θαλάσσιων ζωνών.
Η ΝΚΔ θα προβλέπει πως το τελικό καθεστώς της Τ/κ περιοχής (ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος ή συνιστούν κρατίδιο στα πλαίσια μίας ΔΔΟ) θα συζητηθεί μετά την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων στα 4 κεφάλαια και την επί του πεδίου υλοποίηση τους. Οι δύο πλευρές θα δεσμευτούν πως δεν πρόκειται να υπάρξει γυρισμός και πως ότι συμφωνείται θα υλοποιείται στη βάση συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος.
Σε μία εποχή που ο παγκόσμιος ρόλος του ΟΗΕ έχει αποδυναμωθεί σημαντικά οι δύο πλευρές θα πρέπει από κοινού να ζητήσουν από τον ΓΓ την άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ στις διαπραγματεύσεις. Οι ΗΠΑ όπως απέδειξαν και στη περίπτωση οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών μεταξύ του Λιβάνου και του Ισραήλ έχουν τη δυνατότητα να οδηγήσουν τα πράγματα σε θετικό αποτέλεσμα. Η εμπλοκή τους θα πρέπει να γίνει με το διορισμό από τον ΓΓ ενός Αμερικανού ως μεσολαβητή στα πρότυπα του Άτσεσον το 1964 που θα έχει ως βοηθό του τον εκάστοτε ειδικό αντιπρόσωπο του ΓΓ στη Κύπρο.
Με τη μέθοδο όπως αυτή έχει πιο πάνω καταγραφεί οι δύο πλευρές διατηρούν τις θέσεις τους για μία συνολική λύση η μία για λύση ΔΔΟ και η άλλη για λύση δύο κρατών. Ταυτόχρονα αν επιτύχουν έστω και στο πρώτο προς συζήτηση κεφάλαιο (εδαφικό) θα έχουν βελτιώσει σημαντικά τη κατάσταση επί του πεδίου κατά τρόπο αμοιβαία επωφελή. Πόσο μάλλον αν τα καταφέρουν και τα βρουν και σε άλλα από τα υπόλοιπα 3 κεφάλαια (περιουσιακό, ασφάλεια, σχέσεις με ΕΕ). Τυχόν πλήρης επιτυχία θα αυξήσει στο κατακόρυφο την εμπιστοσύνη ανάμεσα στις δύο πλευρές, θα δημιουργήσει μία νέα δυναμική για συνολική λύση αλλά και θα βοηθήσει να ξεπεραστεί και το θέμα της εγγύησης για την εφαρμογή της λύσης.