Του Δρ. Νικολάου Στέλγια
Ο πόλεμος μεταξύ Ιράν και Ισραήλ απειλεί να εξελιχθεί σε μια πλήρους κλίμακας περιφερειακή ανάφλεξη. Καθώς οι διεθνείς παράγοντες διερευνούν διστακτικά οδούς αποκλιμάκωσης, αναδύεται μια ζοφερή πραγματικότητα: τα δύο πιο πιθανά σενάρια για τον τερματισμό των τρεχουσών εχθροπραξιών προοιωνίζονται και τα δύο σημαντικές, αν και διαφορετικές, μορφές αστάθειας για τη Μέση Ανατολή. Δεν φαίνεται να υπάρχει καμία «εύκολη» διέξοδος, παρά μόνο μια επιλογή μεταξύ ενός πικρού ποτηριού και μιας βουτιάς στην άβυσσο.
Ας εξετάσουμε το πρώτο σενάριο: μια συμφωνία με μεσολάβηση για το πάγωμα της σύγκρουσης. Υπό την αιγίδα των ΗΠΑ ή μιας άλλης σημαντικής δύναμης, το Ιράν ίσως να δεχόταν να σταματήσει τον εμπλουτισμό ουρανίου του και να δεσμευτεί επισήμως ότι οι πυρηνικές του φιλοδοξίες αφορούν αποκλειστικά την παραγωγή ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς. Αν και φαινομενικά μια διπλωματική νίκη, πρόκειται για ένα τέτοιο αποτέλεσμα πιθανότατα δεν θα ικανοποιούσε κανέναν. Για το Ισραήλ, η «ιρανική υπόθεση» θα παρέμενε ανολοκλήρωτη. Η υπαρξιακή απειλή που θέτει ένα καθεστώς αφοσιωμένο στην καταστροφή του απλώς θα αναβαλλόταν, δεν θα εξαλειφόταν. Η γνώση και οι δυνατότητες που το Ιράν έχει ήδη αποκτήσει σημαίνουν ότι θα μπορούσε, σε μελλοντικό χρόνο, και πάλι να επιταχύνει προς την απόκτηση ενός όπλου, αφήνοντας την εθνική ασφάλεια του Ισραήλ διαρκώς σε τεντωμένο σχοινί. Μια αλλαγή καθεστώτος, από την οπτική γωνία του Ισραήλ, θα αναβαλλόταν επ' αόριστον.
Και για το Ιράν, επίσης, αυτό το σενάριο είναι επισφαλές. Μετά από αυτό που πολλοί Ιρανοί θα αντιλαμβάνονταν ως «λουτρό αίματος» στις πρόσφατες ανταλλαγές, μια συμφωνία που σταματά τις εχθροπραξίες χωρίς την επίτευξη αποφασιστικών στόχων θα άφηνε ένα υπόλειμμα πικρίας και δίψα για εκδίκηση. Με το σημερινό καθεστώς πιθανότατα να παραμένει γαντζωμένο στην εξουσία, η θεμελιώδης αντιδυτική και αντι-ισραηλινή ρητορική του αναμφίβολα θα συνεχιζόταν, τροφοδοτώντας μελλοντικές εντάσεις και διασφαλίζοντας ότι το Ιράν παραμένει αναθεωρητικός αντίπαλος του εβραϊκού κράτους. Αυτό το «πάγωμα» θα ήταν λιγότερο μια επίλυση και περισσότερο μια επικίνδυνη αναβολή, ένας ωρολογιακός μηχανισμός που μηδενίζεται αντί να αφοπλίζεται.
Το εναλλακτικό σενάριο – η κατάρρευση του ιρανικού καθεστώτος – παρουσιάζει μια ακόμη πιο τρομακτική προοπτική. Αν οι εχθροπραξίες οδηγήσουν στην κατάρρευση του κυβερνώντος κληρικού κατεστημένου, ένα τεράστιο κενό εξουσίας θα εμφανιζόταν αμέσως στην Τεχεράνη. Η χώρα θα μπορούσε να παραμείνει ουσιαστικά ακέφαλη για παρατεταμένη περίοδο, δημιουργώντας πρόσφορο έδαφος για χάος. Ένα ανατριχιαστικό υποσενάριο περιλαμβάνει τον κατακερματισμό του Ιράν, αντικατοπτρίζοντας την αποσύνθεση του Ιράκ μετά το 2003. Εθνοτικές μειονότητες – Άραβες, Βαλούχοι, Κούρδοι και Αζέροι – μπορεί να εντείνουν τους αγώνες για αυτονομία ή πλήρη ανεξαρτησία.
Οι ανθρωπιστικές και οι επιπτώσεις στην ασφάλεια θα ήταν τεράστιες. Κύματα Ιρανών προσφύγων θα μπορούσαν να αναζητήσουν καταφύγιο σε γειτονικές χώρες καθ' οδόν προς τη Δύση, δημιουργώντας τεράστια πίεση. Η ασφάλεια του σημαντικού στρατηγικού στρατιωτικού οπλοστασίου του Ιράν, συμπεριλαμβανομένων βαλλιστικών πυραύλων και προηγμένης τεχνολογίας μη επανδρωμένων αεροσκαφών, θα τεθεί υπό σοβαρή αμφισβήτηση. Η στρατιωτική και πολιτική κατάρρευση αναπόφευκτα θα πυροδοτούσε βαθιά κοινωνικοοικονομική αναταραχή. Μια κατακερματισμένη και διχασμένη ιρανική αντιπολίτευση θα αγωνιζόταν, ίσως μάταια, να παρουσιάσει μια βιώσιμη εναλλακτική κυβέρνηση ικανή να ενοποιήσει το ποικιλόμορφο και εκτεταμένο έθνος.
Το πρόβλημα είναι ότι και τα δύο αυτά μέλλοντα είναι φορτωμένα με μεγάλους κινδύνους για ολόκληρη την περιοχή. Το σενάριο του «παγώματος» προσφέρει στην καλύτερη περίπτωση μια εύθραυστη αναστολή, εγγυώμενο συνεχιζόμενη υποβόσκουσα ένταση και την υψηλή πιθανότητα μελλοντικής σύγκρουσης. Αποτυγχάνει να ικανοποιήσει τα βασικά παράπονα ή τις ανησυχίες ασφαλείας οποιουδήποτε από τα δύο κύρια μέρη. Αντίθετα, το σενάριο της «κατάρρευσης» φέρνει στον νου τον εφιάλτη του Ιράκ το 2003, αλλά σε πολύ μεγαλύτερη, πιο σύνθετη κλίμακα. Δεδομένου ότι η Μέση Ανατολή εξακολουθεί να παλεύει με τους μετασεισμούς της ιρακινής εμπειρίας, και το Ιράν είναι ένα έθνος πολύ μεγαλύτερου μεγέθους και γεωπολιτικού βάρους, καμία κυβέρνηση στην ευρύτερη περιοχή δεν είναι ούτε στο ελάχιστο προετοιμασμένη ή πρόθυμη να αντιμετωπίσει μια τέτοια καταστροφική κατάρρευση.
Τελικά, η οδός απομάκρυνσης από την άμεση σύγκρουση Ιράν-Ισραήλ φαίνεται να μην οδηγεί σε ήρεμα νερά, αλλά σε διαφορετικά είδη ταραγμένων θαλασσών. Η περιοχή αντιμετωπίζει μια ζοφερή επιλογή, όπου ακόμη και το «μικρότερο κακό» υπόσχεται συνεχιζόμενη αστάθεια και βαθιές προκλήσεις για τα επόμενα χρόνια.
Video: YouTube - Times of India